Osmanlı sarayında resimli elyazmalarının üretimi, sadece estetik değil, aynı zamanda kültürel ve tarihî bir faaliyet olarak dikkat çeker. Bu eserleri üreten hattatlar ve nakkaşlar, saraya bağlı Ehl-i Hiref adı verilen sanatkârlar örgütüne bağlıydı. Bu grup, farklı bölgelerden gelen yetenekli sanatçıların bir araya gelmesiyle oluşmuştu. Saray atölyelerinde çalışan bu sanatçılar, hem Doğu’nun hem Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden gelen etkileri birleştirerek önemli eserler meydana getirmiştir Doğu ile Batı Arasında.
İskendarnâme ve Osmanlı Tarihinin Resimle Anlatımı
Osmanlı resimli elyazmaları arasında en dikkat çekenlerden biri, 14. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’da yetişmiş önemli bir divan şairi olan Ahmedî’nin kaleme aldığı İskendarnâme’dir. Bu eser, Büyük İskender’in hayatını anlatırken Osmanlı tarihine dair bölümler de içerir. Fatih Sultan Mehmed’in antik tarihe olan ilgisi, bu tür eserlerin değerini daha da artırmıştır. Yunan kaynaklarından Makedonyalı İskender hakkında bilgi edindiği bilinen Fatih, saray tarihçisi Kritovulos tarafından “yeni İskender” olarak tanıtılmıştır.
Fatih döneminde hazırlanan İskendarnâme’nin resimli kopyalarında, Osmanlı padişahlarının tahta çıkışı ve seferlerini anlatan sahneler yer alır. Bu, Osmanlı tarihinin ilk defa görsel olarak anlatılmaya başlandığını gösterir. Bu tür eserler, hanedan tarihine olan ilginin ve bilinçli tarih yazımının Fatih döneminde başladığını kanıtlar. Elyazmalarında yer alan padişah tasvirleri, Osmanlı portre geleneğinin temelini oluşturur.
Fatih ve Batı Kültürüyle Etkileşim
Fatih Sultan Mehmed sadece Doğu kültürüne değil, Batı kültürüne de derin ilgi duymuştur. Bu ilgi, onun Manisa’da şehzade olduğu yıllarda başlamış ve padişah olduktan sonra artarak devam etmiştir. Topkapı Sarayı’ndaki kütüphanesinde Arapça, Farsça, Latince, İtalyanca ve Yunanca gibi çeşitli dillerde yazılmış bilim, din, tarih, coğrafya ve felsefe kitapları bulunmaktaydı. Bu kitaplar arasında Avrupa’ya ait haritalar, gravürler, İncil çevirileri ve İslam dünyasının önemli eserleri yer almaktadır.
Fatih’in Trabzonlu bilgin Georgios Amirutzes’e Ptolemaios’un Geographike adlı coğrafya kitabını temel alarak bir dünya haritası hazırlattığı da bilinir. Bu haritanın Latincesi ve İtalyanca çevirisi, bugün Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilmektedir. Ayrıca, İstanbul Üniversitesi ve saray arşivlerinde Fatih’e ait olduğu düşünülen albümlerde, mitolojik ve dini temalı birçok resim yer alır Sofia Day Tours.
İtalyan Tüccarlar ve Kültürel Etkileşim
Fatih’in Batı ile olan ilişkileri yalnızca kitap ve haritalarla sınırlı değildi. 1460 yılında Toskana’ya tanınan ticari ayrıcalıklar sayesinde birçok İtalyan tüccar İstanbul’a yerleşmişti. Bu tüccarlar için kurulan ve Fondaco adı verilen merkezi Fatih’in ziyaret ettiği kaynaklarda yer alır. Özellikle Floransalı tüccar Niccolò Ardinghelli ile dostane ilişkiler kurmuş, Ardinghelli ise Fatih’e Plinius’un tarih kitabını hediye etmiştir. Bu tür ilişkiler, Osmanlı-Batı kültür alışverişinin en güçlü örneklerindendir.
Fatih Dönemi Bir Dönüm Noktasıdır
Fatih Sultan Mehmed’in sanata ve bilime verdiği destek, Osmanlı sarayını sadece bir yönetim merkezi değil, aynı zamanda kültür ve bilgi üretim yeri haline getirmiştir. Hem Doğu’dan hem Batı’dan gelen etkilerin birleştiği bu dönemde üretilen resimli elyazmaları, sadece sanat tarihi için değil, Osmanlı’nın entelektüel dünyasını anlamak için de büyük önem taşır. Fatih’in vizyonu, Osmanlı’yı çok kültürlü, çok dilli ve evrensel bir imparatorluk haline getirmiştir.
